भविष्य चिन्तन– परधर्मो भयावहः

 एल बी छेत्री ,कविडांडा, भरतपुर

मुर्ख थिएँ, मौकाको फाइदा उठाउन सकिन । म दंग परेको थिएँ प्रजातान्त्रिक आवरणको नग्न स्वरुप देख्दा । डराएको थिएँ, घाइते हुन चाहदैनथें । तसर्थ तर्किएर बसें । तर्किएर बस्ने रुझ्दैनन । तर कतै रुझ्दछु कि भनेर तर्किएर बस्ने गन्तब्यमा पुदैनन् । पुगिनँ पनि ।  म काँग्रेस समर्थक थिएँ  तर काँग्रेस भित्रै प्रजातान्त्रिक आचरण को विरुद्धका क्रियाकलाप विरुद्ध असन्तुष्टि व्यक्त गरि नै रहें ।

The author

वि. स. २०६५ ताकाको कुराहो । एक पटक धनराज गिरीले मेरो सामु  बडो अफ्ठ्यारो प्रश्न तेर्साएका थिए– दादा देशको भविष्य कस्तो देख्नु हुन्छ ? तत्काल  मलाई केही सुझेन र उत्तर दिइन तर यो प्रश्नको  उत्तर खोज्न  मेरो मन र मस्तिष्क दुवै धेरै समय सम्म प्रयत्नशील रहेको म साक्षी छु । जाबो  एउटा सानो प्रश्नको उत्तर पनि दिन नभ्याउने असमर्थतामा खिन्न पनि थिएँ तर आफनो निरन्तरतामा बाधा पुग्न नदिने समयले सबै विर्साइ दिएको थियो।

धेरै दिनदेखि मुख सुकि रहेको थियो । राती पिसाब फेर्ने सङ्ख्यामा पनि वृद्धि भएको थियो । कतै मधुमेह? डर पस्नु स्वभाविक थियो ।  सुगर हो वा होइन को सङ्का राखिंरहन भन्दा डा. विजयको प्याथोलोजी गई रगत परीक्षण गराई सङ्कामुक्त हुनु नै उचित ठाने । देब्रे हातबाट एक बट्टा रगत तानेको आधा घन्टा पछि रिपोट प्राप्त हुँदा विगत केही दिनको ताप, दसदिनदेखि  खल्लो चिया र नुनिलो विस्कुटमा आफूलाई सीमित राख्दाराख्दा वाक्क परेको खिन्नता र  परीक्षणका लागि रगत तान्दा सियोले च्वास्स दुखाएको पीडा सबै हराएको थियो । रगतमा चिनिको मात्रा  शरीरलाई चाहिने आवश्यक मापदण्ड भित्रै रहेछ । खुशी लाग्यो । रिपोट लिएर फर्के र फर्कदा हाकिमचोकमा गाडी रोकेर रिपोट एकपटक फेरी हेरेँ, ८५ नै रहेछ । ढुक्कसँग मिठाइ पसलमा पुगेर अलिक चर्को अलिक   अधिकार मिश्रित  स्वरमा भनेः ताजा ताजा चार वटा जेरी पोको पार्नुस त । मैले मिठाइ पसलको भाइ लाई चारवटा जेरी पोको पार्न भन्दा त्यो होटल आफ्नै भान्साघर सम्झी खाइरहेका केही ग्राहकले मतिर पुर्लुक्क हेरेका थिए । मौन प्रश्न थियो– चार वटा ? अनि सुगरको भय छैन? मैले पनि स्वाभिमानी मुस्कान सहित आँखा जुधाएरै मौन उत्तर दिएको थिएः ढुक्क हुनुस् । यस्ता झिना मसिना खुद्रा रोग मेरो नजिक आउँदैनन् ।

घर पुगेर पत्रिकाको एउटा पानामा पोको पारेर प्लाष्टिक ब्यागमा राखिएको जेरी चारथान   म्याडमलाइ बुझाएँे । उहाँले जेरी प्लेटमा खनाउँदै यो कागत डस्टबिनमा फाल्दिनुस त भनेर दिनु भयो । आदेश मान्दै त्यो कागत हातमा लिएर बानीअनुरुप यसो हेरेको शारदा शर्माको बाटुलो अनुहारमा अङ्कित कोर्के आँखाले मलाई हेरिरहेजस्तो लाग्यो । कान्तिपुरको पाना रहेछ ।  ठूला–ठूला शब्दहरुको शिर्षकले चुनौतिपूर्ण सन्देश पोखेजस्तो लाग्यो– ‘काँग्रेसको बन्द–परधर्मो भयावहः’ ।

Tourists watch the act of arson during a Nepal Bandh
Photo: texasnepal.com, published under fair use policy.

माथि छापिएको थियो ‘कान्तिपुर । बिहीबार ७ पुस, २०६८’ । एक वर्षमा मात्र केही दिन नपुग । कति ठाउँबाट हन्डर खाँदै शारदा शर्माको दिनचर्या बाट प्रारम्भ  मानसिक बेदना पोखिएको कान्तिपुरको यो पानाले जेरी बोक्ने निहुँमा म कहा आइ पुग्ने नियति बोकेको रहेछ । श्रीमतीले चार मध्ये मात्र एउटा जेरी प्लेटमा राखी टेबलमा राख्दै भनेको सुने ‘रगतमा सुगर कम देखिए पनि गुलियो धेरै खान हुँदैन । हाम्ले पनि जानेका छौं ।’ विगत चालिस वर्ष देखी खेपी रहेछु यस्ता आदेश । म केही बोलिन ।

हातमा अल्झिएको पाना र टेबलमा सजिएर मख्ख परेको जेरी बीचको रहस्यमय सम्बाद मैले बुझ्न सकिन तर एकातर्फ शारदा शर्माको कोर्के आँखाको तस्वीरयुक्त लेखको आग्रह अर्काेतर्फ मज्जाले तारेर रातोरातो हुन लागेको ठूलो साइजको जेरीको आकर्षण । पहिला के गर्ने अनिर्णयको घडिमा मेरा मस्तिष्कतन्तुहरु केही क्षणका लागि आत्तिएका थिए । मैले नै समाधन निकालें–एक दुई लाइन पढ्छु अनि खान्छु । पढ्न थाले – ‘बाबा यति विहानै कतातिर ? मर्निङवाकबाट सँगै फर्केपछि फेरी हिंड्न तम्तयार भएको देखेर मैले सोधे’ मेरो ध्यान पहिला ‘बाबा’मा केन्द्रित भयो । मलाई पनि मेरो म्याडमले बाबा नै भनेर सम्बोधन गर्छिन । मिल्दो रहेछ । अनि दुवै मर्निङवाकबाट फर्केका, वाह ! यो पनि मिल्यो । हामी पनि कहिल्यै छुट्टिंदैनौं । मर्निङवाक सँगै गर्छौं । अनि म केही छिन विचार गर्न थालें संयोगवश मिले होला । केही समयदेखि प्रतिक्षारत जेरीतर्फ कोर्के आखाले हेरे–मनमनै भने–पख, एकै छिन । एक दुई अनुच्छेद पढ्छु अनि ।
“नेपाली काँग्रेसको सडक बन्द गर्ने कार्यक्रम रहेछ, चकित भएर हेरिरहे मैले उसलाइ, हिजो पनि उनिहरुको मसाल बाल्ने कार्यक्रम थियो राति ।”

म सडक बन्दको घोर विरोधी  । सडक कसैको व्यक्तिगत सम्पत्ति होइन । जसले जनता लाइ सडकमा हिड्नसमेत प्रतिबन्ध लगाउँछ उसले जनताको हित गर्ला भनेर कहिल्यै पत्याउँदिन । अगाडि पढेंः
 “काँग्रेसले पनि बन्द र तोडफोड गर्ने हो भने यो मुलुकमा संविधान किन बनाउनु पर्यो? किन थप्नु पर्यो संविधान सभाको म्याद? किन चाहियो कानुन र विधि? सडक बाटै सबैथोक गरिहाले भइहाल्यो नि अब?”

 यहाँ म अलिक अडकिएँ । “काँग्रेसले पनि ...? अर्थात् काँग्रेस बाहेक अन्य पार्टीले बन्दको आवह्वान गरेकोमा लेखिकालाई उति सारै आपत्ति रहेनछ । वा शारदाजीको दृष्टिकोणमा  अन्य पार्टीलाई बन्द गर्ने चारित्रिक छुट  रहेछ । शायद उहाँ नेपाली काँग्रेसलाई अन्य राजनैतिक दलहरुलाई भन्दा अलिक धेरै माया गर्नु हुँदो रहेछ र काँग्रेसको चारित्रिक अवगुणबारे सचेत हुनुहुँदो रहेछ । विभिन्न किसिमका वैचारिक उडानमा म आकासिदै गए । म २०४२ ताका पटना विश्व विद्यालयमा स्नतकोत्तरको विद्यार्थी रहँदा  दीलबहादुर बोगटी सरले डा. सुर्यमणि अधिकारी, चिरन्जीवी श्रेष्ठ, महेश्वर श्रेष्ठ वा अन्य प्रजातान्त्रिक विचार धाराका प्राध्यापक तथा समाजसेवीहरुसँग मेरो परिचय गराउनु भएको थियो । नढाँटी भन्दा त्यसबेला सम्म म नेपालको राजनैतिक परिपाटीसँग अपरिचित जस्तै थिएँ ।

 एक पटक  उहाँले मलाई जमलमा नेपाली काँग्रेसको कार्यालय हुँदा कृष्णप्रसाद भट्टराईसँग पनि भेट गराउन भएको थियो । प्रजातन्त्र एउटा सभ्य आचरणमा आधारित व्यवस्था हो र नेपालमा प्रजातन्त्रको सिद्धान्त नेपाली काँग्रेससँग नजिकिएको हुनाले मलाई पनि नेपाली काँग्रेस समर्थकको रुपमा गणना गरियो र ०४६ सालको आन्दोलन ताका त्यही समूहबाट नारा गर्दै हिडियो । तर म काँचो थिएँ, छिट्टै पोल्यो । हौडे थिएँ  पन्छिएँ । मुर्ख थिएँ, मौकाको फाइदा उठाउन सकिन । म दंग परेको थिएँ प्रजातान्त्रिक आवरणको नग्न स्वरुप देख्दा । डराएको थिएँ, घाइते हुन चाहदैनथें । तसर्थ तर्किएर बसें । तर्किएर बस्ने रुझ्दैनन । तर कतै रुझ्दछु कि भनेर तर्किएर बस्ने गन्तब्यमा पुदैनन् । पुगिनँ पनि ।  म काँग्रेस समर्थक थिएँ  तर काँग्रेस भित्रै प्रजातान्त्रिक आचरण को विरुद्धका क्रियाकलाप विरुद्ध असन्तुष्टि व्यक्त गरि नै रहें । ०५३ ताका म वीरेन्द्र बहुमुखी क्याम्पसको प्राध्यापक संघको सभापति हुँदा  टेकप्रसाद गुरुङले नेपाली काँग्रेस जिल्ला कमिटीमा वरिष्ठ सल्लाहकारमा पहिले नियुक्त गरे पछि म्याद थपेनन्

Article by Sharada Sharma in ekantipur. Read it here

। तर गलतको विरुद्ध बोल्न छोडिनँ । नतिजा पनि प्रस्टिंदैगयो । साथीहरु टाढिंदै गए । म एक्लिंदै  गएँ ।

बोगटी पनि असमर्थ थिए मेरो पक्षलाई सहर्ष स्वीकार गर्न र भन्थे मलाई 'सर राजनीति गर्दा धेरै कुरोमा आँखा चिम्लिनु पर्छ ।' म भन्थेंः ‘मलाई राजनीति गर्नु छैन सर’ । बोगटी भन्थे  ‘हामी यसरी पन्छिंदै गयौ भने देशमा असक्षमहरुको साम्राज्य स्थापित हुनेछ ।’ मेरो  उत्तर हुन्थ्यो ।  ‘भइ सकेको छ बोगटी सर । त्यस धरातलमा  अब हाम्रो प्रवेश वर्जित छ ।’ पार्टीले तपाई लाई राजदूत बनाउन पनि सक्छ, बोगटी सर ले तर्क राख्नु भएको थियो । मैले निरीहता ब्यक्त गरेको थिएँ ‘अनि अनुहार कस्को उधारो लिने ?’बोगटी सरको म प्रतिको विश्वास र मेरो सपनाको त के कुरा राजनीतिलाई पुख्र्यौली सम्पत्ति भन्नेहरु पनि कति ठाउँमा धाराशायी हुँदै गएको पढें पनि देखें पनि । गोविन्दराज र चिरन्जिवी वाग्ले, जय प्रकाशहरु पहिला मौलाउँदै गए, पछि थन्किदै गए । २०५६ सालको चुनावमा गंगाधर लम्साल झल्याझुलक चर्चामा रहे अनि बिलाए । सावित्री बोगटी, भेटवाललाई हराएर कीर्तिमान स्थापित गरिन्, अनि विश्राम ।



प्लेटमा सजिएर बसेको जेरीको गुलियोले भन्दा एक वर्ष पुरानो थोत्रो भइ सकेको कान्तिपुरको पानामा पोखिएका शारदा शर्माको तीतो सत्यले बाँधी राख्यो ।

"संसारकै युवा जमात परिवर्तनको संवाहक हो । युवाहरु, विभिन्न किसिमले हेर्दा, जनसंख्याका सबैभन्दा संवेदनशील, सबैभन्दा शक्तिशाली, सबैभन्दा खतरनाक र सबैभन्दा कमजोर समुह पनि हुन् । सही शिक्षा, तालिम, मार्ग निर्देशन, रोजगारी र अवसर प्राप्त हुँदा यी मुलुकका अग्रज शक्ति र होनहार श्रोत बन्छन् । अन्यथा यिनीहरु विध्वंसको कारक  बनेर आफू र अरुलाइ समेत समाप्त गर्न उद्यत बन्छन् । परिवर्तनका निम्ति बडो संवेदनशील मोडबाट मुलुक गुज्रिरहेको यस बेलामा नेपालमा राजनीतिक पार्टीसँग जोडिएका युवा संगठनहरु भने भिडन्तका केन्द्र बनिरहेका छन्।"  


म वीरेन्द्र क्यामपसको प्रमुख हुँदाका दिनहरु सम्झन पुगें । ती चार वर्ष म यो शक्तिसंग धेरै नजिकिएर बिताएको थिएँ । वास्तवमा बहुमुखी प्रतिभाका धनी यिनीहरु राष्ट्र निर्माणका अब्बल श्रोत हुन् । यिनको सदुपयोगले देश अकाशिन्छ भने दुरुपयोगले देश धरातलिन्छ ।        


२०२२ सालमा स्थापित वीरेन्द्र क्यामपस २०६० साल ताका दयनीय स्थिितमा थियो । निजी र पब्लिक क्याम्पस हरुले त्रिभुवन विश्वविद्यालयको प्रतिनिधित्व गरिरहेको वीरेन्द्र क्याम्पस लाइ धेरै पछाडि पारेका थिए । ममा  क्याम्पस प्रमुख बन्ने र त्यसलाइ प्लेटफार्म बनाएर केही काम गरेर देखाउने उत्कट इच्छा थियो । संयोगवश २०५९ साल पौष को कुनैदिन प्रा. डा. महेन्द्र सिह, तत्कालीन शिक्षाध्यक्ष, संग वहाँकै कार्यकक्ष मा भेट हुँदा वीरेन्द्र क्यामपस को चर्चा चलेकोबेला उहाँले भन्नु भएको थियोः ‘तपाइको क्यामपस को हालत ठीक छैन ।’ मैले सजिलै भनेको थिएँः ‘यस पटक तपाइँ मलाइ प्रमुख बनाउनुस म तपाइँ लाई चार वर्षमा नमुना क्यामपस दिन्छु ।’ कसरी कसरी गोटी चालिए उप कुलपति गोविन्द प्रसाद शर्मा ले मलाई नै वीरेन्द्र क्यामपस को क्याम्पस प्रमुख पदमा नियुक्त गर्नु भयो, बैशाख १३,२०६१ मा ।

क श्रेणीको क्याम्पस प्रमुख भएकाले मलाइ अरु भन्दा सानो हुन मन नपर्ने, क्याम्पस को दयनीय स्थिति, माओवादी आन्दोलनको चरमकाल । संस्थागत विकास गरांै भन्ने चाहना गर्ने हरुलाई सबैलाइ मिलाएर लैजान ठुलो चुनौती थियो  । भागम–भाग र दौडादौड, तालाबन्दी र तोडफोड, धक्कम–मुक्कम र घेराउ–थुनवा, राजा विरुद्ध आन्दोलन र जेल–चलान सबै भए र यिनै बीच भए भवन निर्माण, शटर निर्माण, १ करोड ४४ लाख लागतको विशाल पुस्तकालय निर्माण,  नयाँ प्रशासन भवन निर्माण, आन्तरिक पीच सडक निर्माण,  नयाँ नयाँ स्नातकोत्तर कार्यक्रम, नयाँ नयाँ फ्याकल्टीहरु । केही साथीहरुले सुझाव दिनुभएको थियो केन्द्रिय पार्टी कार्यालय सँग सम्पर्क बनाइ राख्न,  राखिन । भन्नुहुन्थ्योः फलाना नेता आउनु भएको छ जाऊँ भेट्न, गइन । पिच सडकको उद्घाटन कुनै मन्त्री अथवा नामी राजनीतिज्ञ संग गराऊँ भन्नुहुन्थ्यो, गराइन । एउटा मात्र काम भयो कार्यक्रम थप, फ्याक्ल्टी थप । समयमा सबैलाइ तलब । १० देखी ५ सम्म कार्यालय चुस्त दुरुस्त । कक्षा सचालन इमान्दारिता पूर्वक । अनि ?

Coverage of same incident in this blog: Read here

बोगटी सरलाई म वीरेन्द्र बहुमुखी क्याम्पसको प्रमुख हुँदा  स्नातकोत्तर तह अंग्रेजीको कार्यक्रम प्रमुख नियुक्त गरेको थिएँ । आज पनि त्यहीं हुनुहुन्छ ।  भीमराज अधिकारीलाई अर्थशास्त्रको विभागीय प्रमुख नियुक्त गरेको थिएँ । एक्कैचोटी फड्को मारेर त्रि. वि. को रजिष्ट्रार हुनुभयो । मेरै सहकर्मी मित्र रवीमोहन सापकोटा म क्याम्पस प्रमुख हुँदा विभागीय प्रमुख हुनुहुन्थ्यो । रुसको राजदूत हुनु भयो । २०६५ साल वैशाख १३ गते मरो कार्यकाल समाप्त भयो ।त्यस पछि म र मेरो उर्जा कैलाशनगरको कविडाँडामा  आएर थन्किएर बसेको छ । बस् ?

बस् ।

प्रजातन्त्रमा  विश्वास गर्नेहरुले आफूलाई अप्रजातान्त्रिक तरिकाले प्रस्तुत गरेको देख्दा दुख लाग्छ । आज शारदा शर्मा लाइ नेपाली काँग्रेसले पनि सडक बन्द आव्हान गरेको देख्दा घोर पीडा भएको छ ।  उहाँ लेख्नुहुन्छ:

“गैर जिम्मेवार संस्कृतिलाई काँग्रेस जस्तो राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय तहमै प्रजातान्त्रिक र पाको मानिदै आएको पार्टीले समेत निरन्तरता दिएकोमा मान्छे चिन्तित छन् यतिखेर । राजनीतिक पार्टीहरुको आवरण र संरक्षणमा मौलाएको गुन्डागर्दी र अपराधकर्म यस मुलुकका युवालाइ सिकार बनाएकोमा पनि ती चिन्तित छन् । धेरैलाइ लागेको छ काग्रेस यतिखेर जे गरि रहेछ सम्भवत त्यो उस्को  धर्म होइन” । 

मलाई लाग्यो शारदा शर्माको बहुमुल्य कलमले राष्ट्रिय चरित्र चित्रण गरी रहेछ । प्रजातन्त्रको कहालीलाग्दो चीरहरणको दृश्य वर्णन गर्दै हुनु हुन्छ वहाँ । प्रजातन्त्रमाथि  कुठाराघात अन्य अप्रजातान्त्रिक शक्तिले होइन स्वम् प्रजातन्त्रका ठेकेदार ले गरिरहेका छन । र शारदा शर्मा आहत हुनु हुन्छ।

मलाई लाग्यो धेरै पैला धनराज गिरीले मलाइ सोधेको प्रश्नको उत्तर पाएँ ।

Author with his wife, Mina Lamichhane, whom he describes as
the most beautiful lady in the world. The love and affection
between the two is enviable;anybody to meet the couple can realize that. 

फोन लगाएँ ५८०२२५ ।  ‘हलो, धनराजभाइ धेरै पहिला तिमीले एउटा जिज्ञासा राखेका थियौ । दादा देशको भविष्य कस्तो देख्नु हुन्छ ?  २०६८ पुस ७ गतेको कान्तिपुर पत्रिकामा शारदा शर्माको लेख छ । काँग्रेको बन्द– परधर्मो भयावहः । त्यो पढ्नु तिम्रो  जिज्ञासाको समाधान त्यहीं छ ।”


LB Chhetri is a Bharatpur-based poet and intellectual. He is also a time-tested teacher of English language who retired from the Birendra Multiple Campus in Bharatpur a little over a year back. His residence, named Kabidanda, in outskirts of Bharatpur serves as an important literary center in Chitwan. He can be mailed at lbchhetri4@gmail.com. 

Apart from one published book, collection of short stories titled 'Trishankuko deshma' published in 2062 BS, his articles have appeared in Garima, Madhupark and score of other literary journals. He is currently planning to speed up writing his auto-biography that is expected to contain very rich and diverse experiences he has gone through over more than six decades of time. He is also known for his philanthropic activities including the efforts to uplift the underprivileged Chepang community in Chitwan. 

In this memoir-cum-opinion piece, he revisits his own past and relates his tryst with the chaotic society in Nepal with the latest outburst of anarchy and decadence by relating his own experience with that of Sharada Sharma. This article was originally supposed to be published in the New Year Issue of this blog but was delayed because of technical glitches.